„Bohemian Rhapsody” to utwór brytyjskiego zespołu rockowego Queen, który po raz pierwszy został wydany jako główny singiel z czwartego albumu zespołu, A Night at the Opera (1975). Utwór został napisany przez wokalistę grupy, Freddiego Mercury’ego, i stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych dzieł w historii muzyki popularnej. Jest to sześciominutowa suita, która łączy w sobie kilka odmiennych części muzycznych: wstęp, segment balladowy, operowe przejście, fragment hard rockowy oraz refleksyjną kodę. Wyróżnia się brakiem tradycyjnego refrenu i unikalnym stylem, który łączy różne gatunki muzyczne.
„Bohemian Rhapsody” jest jednym z niewielu utworów progresywnego rocka z lat 70., który zdobył szerokie uznanie wśród głównego nurtu słuchaczy. Choć początkowo reakcje krytyków były mieszane, z czasem utwór zyskał status arcydzieła i został uznany za jeden z najlepszych w historii muzyki. W 2021 roku magazyn Rolling Stone umieścił go na 17. miejscu swojej listy „500 najlepszych utworów wszech czasów”.
Geneza i nagranie utworu
Freddie Mercury określał „Bohemian Rhapsody” jako „sztuczną operę”, wynikającą z połączenia trzech różnych utworów, które wcześniej napisał. Według Chrisa Smitha, przyjaciela Mercury’ego i klawiszowca zespołu Smile, pierwsze koncepcje piosenki pojawiły się już pod koniec lat 60., gdy Mercury improwizował na pianinie fragmenty przyszłego dzieła, m.in. fragment znany później jako „Mama… just killed a man”.
Producent Roy Thomas Baker wspomina, jak Mercury zagrał mu początkową część balladową na pianinie i stwierdził: „A tutaj zaczyna się sekcja operowa!”, po czym obaj udali się na kolację. Członkowie zespołu, w tym gitarzysta Brian May, uznali, że pomysł Mercury’ego był intrygujący i godny pracy, mimo że większość materiału zespołu powstawała w studiu. „Bohemian Rhapsody” była wyjątkowa, ponieważ Mercury miał całą koncepcję w swojej głowie przed rozpoczęciem nagrań.
Nagrywanie utworu rozpoczęło się 24 sierpnia 1975 roku w studiu Rockfield Studio 1 w Monmouth, w Walii, po trzech tygodniach prób. Proces nagrania obejmował także pracę w czterech innych studiach: Roundhouse, Sarm Studios, Scorpio Sound i Wessex Sound Studios. Ze względu na złożoność kompozycji, zespół musiał dzielić utwór na sekcje, które następnie były nagrywane osobno. Mercury korzystał z koncertowego fortepianu C. Bechstein, tego samego, na którym Paul McCartney nagrał utwór „Hey Jude”.
Roy Thomas Baker opisał proces nagrywania jako „totalne szaleństwo”, które trwało trzy tygodnie i wymagało nawet 180 nakładek na niektórych ścieżkach. Wspominał, że podczas nagrań Mercury ciągle dodawał kolejne „Galileo”, a chórki nagrywano przez 10 do 12 godzin dziennie. Ze względu na ograniczoną liczbę ścieżek (24-ścieżkowe taśmy analogowe), wielokrotnie trzeba było miksować nagrane partie i „przenosić” je na kolejne taśmy, co powodowało pogorszenie ich jakości.
Kompozycja i analiza muzyczna
„Bohemian Rhapsody” to utwór wyróżniający się nie tylko długością, ale przede wszystkim swoją złożoną strukturą muzyczną. Składa się z kilku odrębnych części, które łączą różne style i gatunki muzyczne. Przejścia między nimi są płynne, co nadaje całości wrażenie suity, typowej dla rocka progresywnego, ale rzadko spotykanej w muzyce popularnej.
Struktura utworu
- Wstęp (0:00–0:49) – utwór zaczyna się a cappella, z pięciogłosową harmonią w tonacji B♭ major, tworzoną za pomocą wielokrotnych nagrań głosu Mercury’ego. Tekst wprowadza tematykę utworu, pytając o realność życia i sugerując ucieczkę od rzeczywistości. W tle słychać subtelne wstawki fortepianu, które stopniowo wprowadzają główną melodię.
- Ballada (0:49–2:37) – fortepian przechodzi do tonacji B♭ major, a linia basowa grana przez Johna Deacona wzmacnia dynamikę. Wokal Mercury’ego staje się bardziej emocjonalny, a tekst opowiada o młodym mężczyźnie, który wyznaje matce, że popełnił morderstwo. W połowie sekcji (1:19) wchodzą perkusja i chromatyczne przejście, które prowadzą do tymczasowej modulacji do E♭ major.
- Solo gitarowe (2:37–3:05) – Brian May gra solo w tonacji E♭ major, które płynnie przechodzi do nowej sekcji. Cały zespół nagle przerywa, a utwór zmienia się w operowe przejście.
- Sekcja operowa (3:05–4:07) – najbardziej charakterystyczna część utworu, pełna bogatych harmonii i zmiennych rytmów. Użycie 180 nakładek wokalnych, wielokrotnie nagrywanych przez May’a, Mercury’ego i Taylora, tworzy wrażenie chóru operowego. W tej części pojawiają się liczne odniesienia do postaci i pojęć operowych, takich jak Scaramouche, Galileo, Figaro i Beelzebub, a także okrzyki „Bismillah!”.
- Część hard rockowa (4:07–4:54) – po eksplozji wokalnej w części operowej utwór gwałtownie przechodzi do dynamicznej sekcji rockowej. Mercury śpiewa tekst pełen złości i determinacji, skierowany do nieokreślonego „ty”, które oskarża o zdradę. W tej części pojawiają się także trzy wznoszące się motywy gitarowe, które przygotowują słuchacza na zakończenie.
- Outro (4:54–5:55) – utwór wraca do spokojniejszego klimatu, z fortepianowymi arpeggiami Mercury’ego i chóralnym zakończeniem. Ostatnie słowa „Nothing really matters…” oddają nastrój rezygnacji i spokoju. Utwór kończy się linijką „Any way the wind blows”, po której następuje delikatny dźwięk tam-tamu.
Tekst i interpretacja
Tekst utworu „Bohemian Rhapsody” od lat budzi kontrowersje i jest przedmiotem licznych interpretacji. Freddie Mercury unikał wyjaśniania jego znaczenia, pozostawiając słuchaczom swobodę w interpretacji. Brian May potwierdził, że tekst był osobistą sprawą Mercury’ego i że niektóre jego elementy mogą odzwierciedlać wewnętrzne zmagania wokalisty. Krytycy i akademicy sugerowali, że piosenka może opowiadać o mordercy czekającym na egzekucję, lub że nawiązuje do literackiego dzieła Alberta Camusa „Obcy”, w którym główny bohater przeżywa podobne emocje przed swoim końcem.
Wydanie kasety z największymi przebojami Queen w Iranie zawierało ulotkę z wyjaśnieniami tekstu, w której piosenka została przedstawiona jako historia młodego człowieka, który sprzedał duszę diabłu i w ostatniej chwili, z pomocą aniołów, odzyskał ją, wołając „Bismillah”.
Inne teorie sugerują, że tekst jest alegorią osobistych doświadczeń Mercury’ego, który w czasie tworzenia utworu zmagał się z odkrywaniem swojej tożsamości seksualnej. Badaczka muzyki Sheila Whiteley zauważyła, że rok 1975 był dla Mercury’ego przełomowy – zakończył wieloletni związek z Mary Austin i zaczął swoją pierwszą relację z mężczyzną. Niektórzy interpretują słowa piosenki jako metaforę tego etapu życia artysty.
Odbiór krytyczny i sukces komercyjny
„Bohemian Rhapsody” od samego początku wywołała mieszane reakcje krytyków. W 1975 roku brytyjska prasa muzyczna przyjęła utwór z zaciekawieniem, ale bez entuzjazmu. Pete Erskine z NME zauważył, że „będzie interesujące zobaczyć, czy utwór będzie grany w całości w radiu. Jest wykonany niezwykle dobrze, ale bardziej pod względem produkcji niż czegokolwiek innego”. Allan Jones z Melody Maker opisał piosenkę jako „powierzchownie imponującą mieszaninę niepasujących do siebie stylów muzycznych”, porównując ją do miniopery, ale konkludując, że „znaczenie kompozycji całkowicie mi umyka, choć muszę przyznać, że jest horrendalnie fascynująca”. Wiele głosów sceptycznych twierdziło, że utwór, ze swoją długością i złożonością, nie będzie miał szansy na sukces komercyjny.
Najbardziej pozytywna recenzja pochodziła od magazynu Sounds, który nazwał utwór „olśniewająco sprytną epopeją z gorączkowego umysłu Freddiego Mercury’ego”. W Stanach Zjednoczonych początkowy odbiór był bardziej umiarkowany niż w Wielkiej Brytanii, ale z czasem popularność utworu wzrosła, szczególnie po jego ponownym wydaniu w 1992 roku.
Sukces na listach przebojów
Pomimo początkowych obaw, „Bohemian Rhapsody” odniosła ogromny sukces na listach przebojów. W Wielkiej Brytanii utwór zajął pierwsze miejsce na UK Singles Chart na dziewięć tygodni, stając się świątecznym numerem jeden w 1975 roku. Po śmierci Mercury’ego w 1991 roku piosenka ponownie znalazła się na szczycie listy i utrzymała się na tej pozycji przez pięć tygodni, stając się jedynym utworem, który dwukrotnie osiągnął miano świątecznego numeru jeden w tej samej wersji.
W Stanach Zjednoczonych początkowe zainteresowanie było nieco mniejsze – piosenka osiągnęła 9. miejsce na Billboard Hot 100 w 1976 roku. Jednak po pojawieniu się utworu w filmie „Wayne’s World” w 1992 roku, piosenka zdobyła nowe życie, wspinając się na 2. miejsce na liście i pozostając tam przez 17 tygodni. W tym okresie utwór sprzedał się w ponad milionie egzemplarzy, co zapewniło mu status złotej płyty nadany przez Recording Industry Association of America (RIAA).
„Bohemian Rhapsody” stała się także jednym z najlepiej sprzedających się singli wszech czasów, z ponad 6 milionami sprzedanych egzemplarzy na całym świecie. W 2021 roku utwór został certyfikowany jako diamentowy w Stanach Zjednoczonych za sprzedaż równą 10 milionom jednostek cyfrowych.
Teledysk i jego wpływ na przemysł muzyczny
Teledysk do „Bohemian Rhapsody” odegrał istotną rolę w rozwoju medium, jakim stały się wideoklipy. Choć wcześniejsze utwory Queen, takie jak „Keep Yourself Alive” czy „Killer Queen”, miały już promocyjne nagrania, sukces tego wideoklipu utorował drogę do ich powszechnego stosowania przez przemysł muzyczny. Brian May przyznał, że zespół zdecydował się na nagranie teledysku, aby uniknąć występów na żywo w programie Top of the Pops, gdzie skomplikowana natura utworu mogłaby być trudna do zareprezentowania.
Teledysk został nagrany w studiu Elstree i wyreżyserowany przez Bruce’a Gowersa. Jego produkcja kosztowała zaledwie 4 500 funtów i trwała cztery godziny. Charakterystyczne ujęcie otwierające teledysk, przedstawiające czterech członków zespołu w formacji diamentowej z głowami uniesionymi w ciemności, nawiązywało do okładki albumu Queen II. Innowacyjne efekty, takie jak obraz twarzy Mercury’ego multiplikujący się w trakcie śpiewania słów „Magnifico” i „Let me go”, zostały osiągnięte poprzez skierowanie kamery na monitor, co tworzyło efekt sprzężenia zwrotnego.
Teledysk do „Bohemian Rhapsody” był pionierski i często jest uznawany za zapowiedź ery MTV. Rockowy DJ Tommy Vance powiedział: „To pierwszy utwór, który został popchnięty na czoło za pomocą wideoklipu. Queen byli z pewnością pierwszym zespołem, który stworzył 'koncepcyjny’ teledysk”.
Renesans popularności w latach 90.
Film „Wayne’s World” z 1992 roku, w którym główni bohaterowie headbangują do fragmentu utworu w samochodzie, przyniósł „Bohemian Rhapsody” renesans popularności w Stanach Zjednoczonych. Reżyserka filmu, Penelope Spheeris, początkowo wahała się, czy użyć piosenki, ponieważ jej brzmienie wydawało się nie pasować do bardziej hard rockowego charakteru bohaterów. Jednak Mike Myers, który grał główną rolę, nalegał, by użyć tego utworu. Ostatecznie, po premierze filmu, zainteresowanie piosenką gwałtownie wzrosło, co sprawiło, że utwór ponownie trafił na listy przebojów.
Wpływ na kulturę popularną i znaczenie w historii muzyki
„Bohemian Rhapsody” stała się nie tylko ikoną muzyki rockowej, ale także jednym z najbardziej wpływowych i rozpoznawalnych utworów w historii muzyki. Od momentu swojej premiery utwór ten był wielokrotnie cytowany, interpretowany i parodiowany, a jego zasięg wykraczał daleko poza scenę rockową, docierając do filmów, telewizji i nawet sztuk teatralnych.
Kulturowa symbolika i status utworu
„Bohemian Rhapsody” zdobyła status utworu kultowego dzięki swojej niepowtarzalnej strukturze i złożoności, które nadały mu wyjątkowy charakter. W muzyce lat 70., dominowanej przez tradycyjne formy popu i rocka, Queen przełamał konwencje, tworząc dzieło, które łączyło elementy opery, rocka i ballady w jedną, spójną całość. To połączenie, chociaż ryzykowne, okazało się strzałem w dziesiątkę i ustanowiło nowy standard dla ambitnych kompozycji muzycznych.
Utwór został wykorzystany w wielu kontekstach kulturowych, od programów telewizyjnych po kampanie reklamowe. W 2018 roku film biograficzny „Bohemian Rhapsody”, opowiadający historię zespołu Queen i życia Freddiego Mercury’ego, przyczynił się do odnowienia zainteresowania twórczością grupy i samego utworu. Film stał się międzynarodowym hitem i zdobył liczne nagrody, w tym cztery Oscary, co dodatkowo wzmocniło legendę „Bohemian Rhapsody”.
Wpływ na przemysł muzyczny i artystów
Utwór „Bohemian Rhapsody” zainspirował niezliczonych artystów, którzy czerpali z jego odważnej mieszanki stylów i niekonwencjonalnego podejścia do kompozycji. W wywiadach wielu muzyków przyznało, że wpływ Mercury’ego i jego wizji artystycznej miał na nich ogromne znaczenie. Na przykład Axl Rose z Guns N’ Roses często wskazywał Queen jako główną inspirację do tworzenia epickich i złożonych kompozycji. Również zespół Metallica przyznał, że uwielbiał tworzenie długich, wieloczęściowych utworów, co można przypisać wpływowi takich utworów jak „Bohemian Rhapsody”.
Wpływ Queen nie ogranicza się tylko do świata rocka. Muzycy z innych gatunków, takich jak muzyka elektroniczna, hip-hop czy pop, także chętnie sięgali po samplowanie i przekształcanie elementów z ich twórczości. Uznany producent muzyczny Kanye West zainspirował się niektórymi technikami używanymi przez Mercury’ego, by stworzyć swoje bogato zaaranżowane i pełne emocji kompozycje.
Rola w muzyce filmowej i medialnej
Utwór „Bohemian Rhapsody” zyskał nowe życie po premierze filmu „Wayne’s World” w 1992 roku, w którym pojawiła się słynna scena, w której główni bohaterowie headbangują do fragmentu utworu podczas jazdy samochodem. Ta scena stała się jednym z najbardziej kultowych momentów w historii filmu, a sam utwór ponownie zdobył popularność na całym świecie. Efekt ten doprowadził do reedycji singla, który osiągnął szczyty list przebojów w USA i innych krajach.
Nie można również pominąć wkładu teledysku do „Bohemian Rhapsody” w rozwój muzycznych wideoklipów jako narzędzia promocji artystycznej. Wideoklip stał się pionierskim dziełem, które wyznaczyło standardy dla przyszłych produkcji. Brian May przyznał, że sukces teledysku pozwolił zespołowi na większą kontrolę nad własnym wizerunkiem i pozwolił im unikać tradycyjnych występów promocyjnych, które nie oddawałyby złożoności ich muzyki.
Nagrody, wyróżnienia i listy przebojów
„Bohemian Rhapsody” zdobyła wiele nagród i uznanie na całym świecie. W 2004 roku utwór został wprowadzony do Grammy Hall of Fame, co jest jednym z najwyższych wyróżnień w branży muzycznej. Utwór znalazł się również na licznych listach najlepszych utworów wszech czasów, takich jak „500 Greatest Songs of All Time” magazynu Rolling Stone, gdzie w 2021 roku zajął 17. miejsce. W 2022 roku Biblioteka Kongresu USA wybrała singiel do swojej National Recording Registry jako „kulturalnie, historycznie lub estetycznie znaczący”.
Dziedzictwo i współczesne znaczenie
Ponad czterdzieści lat po swojej premierze „Bohemian Rhapsody” pozostaje symbolem muzycznej innowacji i odwagi artystycznej. Utwór przypomina o tym, jak wielką siłę mogą mieć artystyczne ryzyko i wizja, która wykracza poza konwencje. Freddie Mercury, swoją niezwykłą charyzmą i talentem, pozostawił po sobie dzieło, które na zawsze zmieniło sposób, w jaki postrzegana jest muzyka popularna.
To nie tylko utwór, który podbił listy przebojów – to dzieło, które zainspirowało pokolenia muzyków i słuchaczy, tworząc nowy punkt odniesienia dla kreatywności i eksperymentowania w muzyce. Pomimo tego, że krytycy początkowo podchodzili do niego sceptycznie, „Bohemian Rhapsody” wytrzymała próbę czasu, stając się nieśmiertelnym klasykiem i jednym z najbardziej szanowanych utworów muzycznych w historii.
Wydania, sprzedaż i nowe rekordy
„Bohemian Rhapsody” wielokrotnie pojawiała się na rynkach muzycznych na przestrzeni dekad, bijąc kolejne rekordy sprzedaży i odsłon. Po swojej oryginalnej premierze w 1975 roku, singiel stał się jednym z najlepiej sprzedających się utworów wszech czasów. W 2021 roku w Stanach Zjednoczonych uzyskał certyfikat diamentowy, co oznacza, że sprzedaż i strumieniowanie utworu przekroczyły równowartość 10 milionów jednostek.
W 2018 roku, po premierze filmu biograficznego „Bohemian Rhapsody”, zainteresowanie utworem odrodziło się na nowo, co doprowadziło do jego ponownego wejścia na listy przebojów. Stał się najczęściej strumieniowanym utworem z XX wieku, wyprzedzając takie klasyki jak „Smells Like Teen Spirit” Nirvany oraz „Sweet Child o’ Mine” Guns N’ Roses. Teledysk do utworu również odniósł ogromny sukces – w 2019 roku osiągnął miliard odsłon na platformie YouTube, co uczyniło go najstarszym teledyskiem, który uzyskał taki wynik.
W Wielkiej Brytanii, „Bohemian Rhapsody” jest trzecim najlepiej sprzedającym się singlem wszech czasów. Utwór zajął pierwsze miejsce na UK Singles Chart dwukrotnie – po raz pierwszy przez dziewięć tygodni od listopada 1975 roku oraz po śmierci Freddiego Mercury’ego w 1991 roku, gdy powrócił na szczyt na pięć tygodni. Reedycja z 1991 roku, wydana jako podwójny singiel z „These Are the Days of Our Lives”, sprzedała się w 673 tysiącach egzemplarzy w Wielkiej Brytanii.
Wpływ na innych artystów
„Bohemian Rhapsody” była i jest źródłem inspiracji dla wielu artystów z różnych gatunków muzycznych. Piosenka wyznaczyła nowe standardy dla złożonych i wielowarstwowych kompozycji, co miało wpływ na zespoły rockowe, artystów popowych i producentów muzyki elektronicznej.
Axl Rose, lider zespołu Guns N’ Roses, wielokrotnie podkreślał wpływ, jaki wywarła na niego twórczość Queen, w tym właśnie „Bohemian Rhapsody”. Metallica również przyznała, że czerpała inspirację z bogatej struktury i epickiego charakteru utworu przy tworzeniu swoich długich kompozycji, takich jak „Master of Puppets”. Współczesne zespoły rockowe i alternatywne, takie jak Muse, czerpią z artystycznej spuścizny Queen, szczególnie w kontekście łączenia rocka z innymi stylami muzycznymi i rozbudowanych harmonii wokalnych.
W popkulturze utwór był często wykorzystywany jako przykład muzycznej innowacji i kreatywności. Lady Gaga, artystka znana z ekscentrycznego stylu i odważnych eksperymentów muzycznych, przyznała, że inspiruje się twórczością Mercury’ego i jego podejściem do łączenia różnych gatunków muzycznych w jednym utworze. Kanye West, słynący z nietuzinkowych aranżacji i bogatego brzmienia swoich kompozycji, również inspirował się twórczością Queen, choć jego podejście było bardziej subtelne i ukierunkowane na produkcję.
Wersje i covery
Od momentu swojej premiery „Bohemian Rhapsody” była wielokrotnie coverowana i reinterpretowana. „Weird Al” Yankovic stworzył humorystyczną wersję utworu zatytułowaną „Bohemian Polka”, przekształcając oryginał w szybką, skoczną polkę. The Muppets również stworzyli własną wersję, która szybko zyskała popularność na YouTube, zdobywając miliony odsłon i docierając do 32. miejsca na UK Singles Chart.
Utwór był także wykonywany na żywo przez wielu artystów podczas koncertów i wydarzeń specjalnych, w tym podczas Freddie Mercury Tribute Concert w 1992 roku. Elton John zaśpiewał wtedy część balladową, a Axl Rose wykonał sekcję hard rockową, a całość zakończyła się duetem tych dwóch artystów, co było hołdem złożonym zmarłemu Mercury’emu.
Podsumowanie
„Bohemian Rhapsody” to nie tylko arcydzieło muzyczne, ale także fenomen kulturowy, który przetrwał próbę czasu. Jego unikalna struktura, innowacyjne połączenie stylów muzycznych i mistrzowskie wykonanie sprawiły, że utwór stał się symbolem odwagi artystycznej i wizji. Pomimo początkowego sceptycyzmu krytyków, „Bohemian Rhapsody” zyskała status jednej z najważniejszych piosenek w historii muzyki, wpływając na artystów z różnych gatunków i pokoleń. Dzięki nieustannej popularności, odświeżanym wersjom i adaptacjom, utwór nadal inspiruje i zachwyca słuchaczy na całym świecie.
